navigatie overslaan

Natuurgeheimen

Wandelen door een kolonie van bedelaars en landlopers

  • Leestijd 5
  • Gelezen 5004 keer
  • Geschreven door Erik Driessen

Landlopers, bedelaars en zwervers bezochten in de 19e eeuw op onvrijwillige wijze kolonie Ommerschans. Tegenwoordig genieten wandelaars en fietsers van het bijzondere landschap dat die periode opleverde. Rond Balkbrug en Ommerschans wachten prachtige routes met als bonus de verhalen over het opmerkelijke verleden. Secretaris Ans Esselink van de Vereniging Ommerschans weet daar alles van. Ze leidt wandelaars regelmatig rond door het gebied.

Verdedigingswerk

“Oorspronkelijk was de Ommerschans een verdedigingswerk. Dat stamt uit de Tachtigjarige Oorlog. In 2022 is het 350 jaar geleden dat ‘Bommen Berend’ de schans veroverde. Die bisschop van Munster valt in het rampjaar 1672 de Republiek der Zeven Verenigde Nederland aan. Omdat de soldaten in de Ommerschans muiten, verovert Berend zonder slag of stoot het verdedigingswerk. Die dag willen we volgend jaar herdenken met verschillende activiteiten.”

Munitie

“Een ander bekend historisch verhaal speelt zich af in 1787. De Ommerschans is dan ondertussen een belangrijke munitieopslagplaats. Patriotten komen dat jaar in opstand tegen de Nederlandse regenten. Ze veroveren op een dag alle bommen en granaten uit de Ommerschans. Ze zijn een week bezig om die naar Ommen en van daaruit naar Zwolle, Kampen en Vollenhove te vervoeren. Uiteindelijk brengen ze alleen de brandspuit weer terug.”

Kolonie

“Later komt de Ommerschans in handen van de Maatschappij der Weldadigheid. Nederland sticht vanaf 1820 naar een idee van generaal Johannes van den Bosch zeven kolonies waar kansarmen een nieuw bestaan opbouwen, de Koloniën van Weldadigheid. Ommerschans is de eerste kolonie. Hier komen bedelaars, landlopers en zwervers terecht. Naast die bedelaarskolonie is de schans ook een strafkolonie voor mensen die zich niet gedragen in de andere kolonies. Dat bezorgt de Ommerschans al snel een slecht imago.”

Boerderijen

“De kolonisten wonen in een groot gebouw. Van daaruit lopen ze via lange lanen naar de verschillende boerderijen waar ze op het land werken. Boeren in dienst van de kolonie runnen die bedrijven. De meeste mensen wonen al snel drie tot vijf jaar in de kolonie. Ze moeten zich houden aan strenge regels en mogen het verdiende geld alleen in de kolonie uitgeven. Regelmatig ontsnappen ze natuurlijk voor een bezoek aan een café vlak buiten de kolonie. Daarom heet een van de lanen in de volksmond het ‘dronkemanslaantje'.

Landschap

“De kolonietijd heeft een bijzonder landschap opgeleverd met zogenoemde orthogonale lanen. Dat betekent dat ze elkaar kruisen. Die bosrijke paden vormen nu een schitterend wandelgebied. Niet voor niets zijn inwoners van Balkbrug echte wandelaars. Via die paden kom je uiteindelijk in een wijds landschap terecht waar je de oude structuur van de kolonie nog ziet. Ook zijn er twee hoeves uit die tijd bewaard gebleven en een voormalig limiethuisje. Vroeger stonden die bewaakte huisjes bij alle toegangswegen naar de kolonie.”

De sfeer

“In tegenstelling tot andere kolonies zoals Veenhuizen en Frederiksoord zijn hier de meeste gebouwen van de kolonie gesloopt. De gemeente dacht praktisch: er was tekort aan bouwmaterialen en dus had de sloop zijn waarde. Omdat hier weinig zichtbare sporen van de historie bewaard zijn gebleven, behoort Ommerschans in tegenstelling tot anders kolonies niet tot het werelderfgoed van Unesco. Op zich jammer natuurlijk. Toch ervaar je in Ommerschans en Balkbrug zeker de sfeer van de kolonies. Mensen vanuit het hele land komen hier wandelen. Bijvoorbeeld nadat ze ontdekken dat hun voorouders in de kolonie hebben gezeten. Via onze website kun je ook een wandeling met gids boeken. Elke laatste zondag van de maand wandelen we ook met groepen.”

Unieke historie

“Omdat de kolonies nu tot het werelderfgoed behoren, staat Ommerschans nu ook meer in belangstelling. Daar zijn we blij mee. We merken dat zelfs inwoners van Balkbrug en de directe omgeving vaak nog verrast zijn door de geschiedenis. ‘Dat wisten we helemaal niet…’, hoor ik regelmatig. Dat gebrek aan aandacht komt misschien ook wel door het imago. Vroeger wilden mensen niet geassocieerd worden met Ommerschans. Met de opvolger van de kolonie hebben de dorpsbewoners ook veel meer.”

Veldzicht

“De kolonie gaat later door het leven als Rijks Bedelaarsgestichten. Vanaf 1870 zijn er geen vrouwen en meisjes meer en in 1890 sluiten de deuren helemaal. Daarna ontstaat bij Balkbrug Veldzicht: een opvoedingsgesticht voor jongens en nog later groeit Veldzicht uit tot een bekende TBS-kliniek. Gek genoeg heeft het dorp daar altijd een veel sterkere band mee gehad dan met de kolonie. Vermoedelijk omdat Balkbrug met de komst van Veldzicht sterk groeide. Voor die tijd bestond het dorp uit een café voor schippers en een paar woningen. Voor Veldzicht verhuisden veel ambtenaren en medewerkers deze kant op, waardoor het dorp zich sterk ontwikkelde.”

Asielzoekers

“Toen de regering een paar jaar geleden Veldzicht wilde sluiten, kwam er veel protest in Balkbrug. Daaruit blijkt wel hoe verbonden de inwoners zich voelen met die geschiedenis. Minister Slob heeft er toen voor gezorgd dat Veldzicht een nieuwe functie kreeg. Het is nu een centrum voor transculturele psychiatrie. Asielzoekers die met psychische problemen kampen krijgen bijvoorbeeld hier nu hulp.”

Reestdal

“De fascinerende geschiedenis van Ommerschans en Balkbrug spreekt vast veel bezoekers van het Reestdal en Vechtdal aan. Wandelen in deze mooie omgeving kun je mooi combineren met een fietstocht of een ander uitstapje.”

Wat vind je van dit artikel?

Geschreven door Erik Driessen

Erik Driessen (1971) is journalist. Als kind werd hij elk weekeinde door zijn ouders meegesleurd voor eindeloze autotochten door Weerribben-Wieden, IJsseldelta en Vechtdal. Daardoor kent hij elke millimeter van de gebieden waarover hij graag schrijft.